Eén van de lastigste dingen tijdens de voorbereidende fase van het schrijfproces is wel het opzetten van een structuur. Je kent je onderwerp, je kunt zelfs in één zin zeggen waar de tekst over moet gaan, maar dan?
Hoe kom je van die ene zin tot een complete structuur? Deze vragen raken het meest aan kwesties als stijl en persoonlijkheid van de schrijver. Dat blijft een zoektocht.
Ervaren schrijvers laten de structuur uit de tekst zelf ontstaan. Ze beginnen bijvoorbeeld met een veelzeggende anekdote, laten die volgen door puntige observaties en glijden als vanzelf naar een tweede voorbeeld dat hun punt vanuit een andere kant belicht, of juist nuanceert. Dit soort schrijvers werkt zo intuïtief dat ze de redenen voor hun keuzes vaak niet kunnen navertellen.
Toch hoef je niet alleen maar te hopen dat je intuïtie je niet in de steek laat. Je kunt je zoektocht naar een structuur ook wat gerichter aanpakken, bijvoorbeeld aan de hand van onderstaande suggesties. Het zijn er vijf.
1. Stel vragen over je onderwerp
Stel zoveel mogelijk vragen over je onderwerp en kijk na een tijdje wat voor jou de tien belangrijkste vragen zijn. Zorg dan wel dat je onderwerp héél specifiek is. Als het te breed is, dan loop je de kans dat je een aspectenartikel gaat schrijven, een artikel dat wel een onderwerp heeft maar niet één kern.
Voorbeeld: over het onderwerp ‘mode’ kun je makkelijk tien belangwekkende vragen stellen, maar dat levert al snel een oppervlakkig artikel op. Tien vragen over ”De invloed van de jeugdwerkloosheid op de opkomst van het streepjesshirt in de jaren tachtig” zal beslist diepgaander zijn. Zorg dat je daarbij varieert in je vraagwoorden: wie, wat, wanneer, waarom, hoe.
2. Probeer een kant-en-klare structuur
Heel veel tekstwetenschappers hebben zich al gebogen over de mogelijke structuren in een tekst. Ze hebben handzame artikelen gemaakt die echt kunnen helpen. Kijk bijvoorbeeld naar deze vaste structuren voor zakelijke teksten.
3. Maak een lijstartikel
Geef tips, of anti-tips, een lijst van argumenten voor of tegen, of van misverstanden over je onderwerp. Of beschrijf een handeling stap-voor-stap. Zeker voor internetteksten zijn lijstartikelen een uitkomst. (Ik maak er in dit artikel ook dankbaar gebruik van). Overtuigend is dit ironische pleidooi voor lijstartikelen!
4. Gebruik een narratieve structuur
Deze manier van structuur aanbrengen is relatief nieuw in non-fictieteksten. Maar als je hem goed toepast, dan kan hij zeer waardevol zijn. Kern van het gebruiken van een narratieve structuur is dat je een personage centraal stelt, in plaats van een onderwerp, een personage dat een drama ondergaat. Dit vereist dat je beschikt over een exemplarisch voorbeeld van wat je in de kern wil beweren.
In de meest simpele vorm van zo’n drama bevindt het personage (en dat zal heel vaak een ‘ik’ zijn) zich in een welomschreven situatie, en komt vervolgens een probleem tegen. Dit leidt tot een conflict, een vraag, een dilemma en met behulp van een andere kracht, een inzicht, een perspectiefwisseling, een goed idee of iets concreets komt er een oplossing.
Deze laatste manier van structuur aanbrengen is wel veeleisend. Je moet in staat zijn op een overtuigende manier zo’n personage neer te zetten, juist ook als je vanuit jezelf schrijft.
5. Zoek een ander genre
Als de structuur maar niet wil, dan kun je eens gaan zoeken naar een ander genre. Maak in plaats van het geijkte vaktijdschriftartikel eens een recept. Of een dagboek. Of een nieuwsbericht. Of een sportverslag. Door het alleen al eens te proberen, kom je op nieuwe ideeën.
Zo heb ik laatst iemand gesproken die worstelde met de vorm van haar verhaal. Ze wilde over haar vader schrijven. Dat wilde ze al heel lang, maar ze vond geen vorm. Alles wat ze schreef, keurde ze af. Haar teksten waren bijzonder goed geschreven, maar ze pasten kennelijk niet bij wat ze diep in haar hart wilde vertellen.
We praatten over het doel van haar tekst. Dat bleek heel specifiek: ze wilde voor haar (adoptie)-kinderen schrijven over haar vader. Maar hoe?
‘Kun je eens een aantal voorwerpen bedenken die typerend zijn voor je vader?’, suggereerde ik. Het was maar een voor de hand liggend brainstormideetje, maar het hielp. Een beetje. Enthousiast begon ze aan een lijst van voorwerpen die haar deden herinneren aan haar vader. Te beginnen met ‘sigaret’.
Alleen had ze nog steeds geen vorm. Moest het een essay worden? Een boek? Een biografie? En wat te denken van een brievenboek?
Vorm en inhoud hebben elkaar gevonden. Nu schrijft ze brieven aan haar kinderen over haar vader. En die lezen als een trein!
Meer lezen?